De wetenschap achter lensflare
Lensflare is een fascinerend optisch fenomeen dat elke fotograaf vroeg of laat tegenkomt. In essentie ontstaat het wanneer lichtstralen van een sterke lichtbron (zoals de zon) direct in je lens vallen en vervolgens tussen de verschillende optische elementen gaan weerkaatsen. Dit veroorzaakt die karakteristieke lichtvlekken, cirkels of regenboogachtige strepen die je vaak op foto’s ziet.
Het fysieke proces is best complex: moderne camera’s bevatten lenzen met meerdere elementen die elk een specifieke functie hebben. Wanneer direct licht deze elementen raakt, ontstaat er een reeks interne reflecties. Deze reflecties worden versterkt door de coatings op de lens en de vorm van de diafragma-openingen, wat resulteert in die herkenbare hexagonale of achthoekige patronen.
Wist je dat sommige filmmakers, zoals J.J. Abrams, bekend staan om hun liefde voor lensflare en het bewust toevoegen aan hun werk? In fotografie kun je het ook als stijlmiddel inzetten, maar vaak wil je juist de controle hebben over wanneer en hoe het optreedt.
Wanneer lensflare problematisch wordt
Niet elke lensflare is slecht. In sommige situaties voegt het juist karakter en sfeer toe aan je beelden. Echter, lensflare kan problematisch worden wanneer:
- Het belangrijke details in je hoofdonderwerp maskeert of vervaagt
- Het ongewenst contrast vermindert, waardoor je foto er ‘vlak’ uitziet
- Het afleidende vlekken creëert die de aandacht wegtrekken van wat werkelijk belangrijk is
- Het de kleurbalans van je foto verstoort met onnatuurlijke teinten
Vooral bij architectuurfotografie, portretten en productfotografie kan ongewenste lensflare de professionele uitstraling van je werk significant verminderen. Laten we daarom eens kijken naar effectieve manieren om lensflare te beheersen of juist creatief in te zetten.
De lenskap: je eerste verdedigingslinie
Het gebruik van een lenskap (ook wel zonnekap genoemd) is zonder twijfel de meest directe methode om lensflare te beperken. Deze eenvoudige accessoire werkt verbazingwekkend effectief door zijdelings invallend licht te blokkeren voordat het je lens kan bereiken.
Let wel op dat je de juiste lenskap gebruikt voor jouw specifieke lens. Verschillende lenzen vereisen verschillende vormen kappen:
- Tulpvormige kappen zijn ideaal voor zoomlenzen met variabele brandpuntsafstanden
- Cilindrische kappen werken goed voor prime lenzen en telelenzen
- Rechthoekige kappen zijn ontworpen voor groothoeklenzen
Een professionele tip: draai je lenskap niet achterstevoren op je lens als je hem niet gebruikt! Dit is weliswaar praktisch voor opbergen, maar veel fotografen vergeten hem dan om te draaien wanneer ze gaan fotograferen. Plaats hem liever in je cameratas.
Compositie als wapen tegen lensflare
Een doordachte compositie kan wonderen doen om lensflare te voorkomen. Door je positie ten opzichte van de lichtbron strategisch te kiezen, kun je vaak direct sterk licht vermijden zonder accessoires.
Enkele compositietechnieken om te overwegen:
- Gebruik natuurlijke elementen als schaduw – bomen, gebouwen of rotsformaties kunnen perfect dienen als natuurlijke lenskap
- Positioneer je onderwerp zo dat het de lichtbron gedeeltelijk blokkeert – dit kan een interessant tegenlichteffect creëren zonder storende flare
- Werk met de gouden uren (vroege ochtend, late namiddag) wanneer het licht zachter is en minder kans geeft op extreme flare
- Experimenteer met indirecte belichting – reflecteer licht met behulp van reflectoren of witte oppervlakken voor meer controle
Een simpele vuistregel: als je je hand uitstrekt en de zon kunt blokkeren vanuit jouw perspectief, dan ben je goed op weg om lensflare te minimaliseren.
Improvisatie in het veld: schaduw creëren
Soms ben je op locatie en realiseer je je dat je je lenskap bent vergeten of dat deze niet voldoende bescherming biedt. Geen paniek! Je kunt altijd improviseren:
- Gebruik je vrije hand als tijdelijke schaduw – hou deze net buiten het frame om direct licht te blokkeren
- Een notitieblok, een hoed, zelfs een creditcard kan dienst doen als geïmproviseerde schaduwmaker
- Vraag een assistent of vriend om met een groter voorwerp (zoals een reflectiescherm) schaduw te creëren
Een leuke anekdote: tijdens een bruiloftsshoot had ik eens geen lenskap bij me, maar ontdekte ik dat het programmaboekje van de ceremonie, gevouwen tot een kleine schaduwmaker, perfect werkte om de felle middagzon te blokkeren terwijl ik de bruid fotografeerde!
De magie van polarisatiefilters begrijpen
Polarisatiefilters zijn fascinerend en doen meer dan alleen lensflare verminderen. Ze werken door lichtgolven die in specifieke richtingen trillen te blokkeren. Dit betekent dat ze bijzonder effectief zijn tegen reflecties op niet-metalen oppervlakken zoals water, glas en geverniste objecten.
Voor fotografen die worstelen met lensflare heeft een polarisatiefilter drie grote voordelen:
- Het vermindert reflecties die vaak lensflare versterken
- Het verhoogt kleurverzadiging, wat helpt om de contrastverlaging door flare tegen te gaan
- Het vormt een extra fysieke barrière voor je lens
Let wel op dat polarisatiefilters ongeveer 1-2 stops licht absorberen, dus je moet mogelijk je belichtingsinstellingen aanpassen. Ze werken ook het beste wanneer je loodrecht staat op de lichtbron – idealiter in een hoek van 90 graden ten opzichte van de zon.
Diafragma-keuzes: de wetenschap achter lensopeningen
De keuze van je diafragma heeft een directe invloed op hoe lensflare zich manifesteert in je beelden. Dit heeft te maken met hoe licht door de opening van je diafragma reist.
Bij grotere openingen (lagere f-getallen zoals f/1.8 of f/2.8):
- Heb je meer kans op interne reflecties tussen lenselementen
- Worden lensflares vaak groter en meer diffuus
- Krijg je doorgaans minder definieerbare flare-vormen
Bij kleinere openingen (hogere f-getallen zoals f/11 of f/16):
- Worden lensflares vaak scherper gedefinieerd
- Zie je duidelijkere vormen die de diafragma-bladen weerspiegelen
- Heb je soms minder intense maar meer gestructureerde flare-patronen
Een praktisch experiment om dit te begrijpen: neem een avondfoto met straatlantaarns op verschillende diafragma-instellingen. Je zult zien hoe de vorm en intensiteit van de lichtstralen en flares dramatisch veranderen naarmate je het diafragma aanpast.
Lenskeuze en kwaliteit: investeren in optiek
Niet alle lenzen zijn gelijk als het op flare-weerstand aankomt. De constructie, coatings en algemene optische kwaliteit van een lens bepalen hoe goed deze omgaat met direct licht.
Moderne premium lenzen beschikken over geavanceerde anti-reflectiecoatings zoals:
- Nano Crystal Coat (Nikon)
- Sub-Wavelength Structure Coating (Canon)
- T* coating (Zeiss)
- Zeiss T* AR Coating (Sony)
Deze coatings verminderen interne reflecties aanzienlijk en verbeteren de algemene contrastweergave, zelfs in uitdagende lichtomstandigheden.
Oudere lenzen of goedkopere alternatieven missen vaak deze geavanceerde coatings, waardoor ze vatbaarder zijn voor flare. Dit betekent niet dat je onmiddellijk moet upgraden – bewustzijn van de beperkingen van je uitrusting stelt je in staat om compenserende technieken toe te passen.
Post-processing technieken die echt werken
Soms is het onvermijdelijk dat er wat lensflare in je foto’s sluipt. Gelukkig bieden moderne bewerkingssoftware krachtige tools om dit aan te pakken.
In Adobe Lightroom kun je:
- De dehaze-functie gebruiken om contrast te herstellen in gebieden die door flare zijn aangetast
- Lokale aanpassingen maken met het penseel om specifieke flare-gebieden aan te pakken
- De kleurkanalen in de HSL-paneel aanpassen om ongewenste kleurverschuivingen te corrigeren
In Photoshop krijg je nog geavanceerdere mogelijkheden:
- De kloonstempel gebruiken om specifieke flare-artefacten te verwijderen
- Werken met laagmaskers om selectief delen van je beeld te herstellen
- Content-aware fill toepassen op gebieden die zwaar beïnvloed zijn door flare
Een slimme workflow-tip: maak het jezelf gemakkelijker in de nabewerking door bracket-opnames te maken wanneer je in uitdagende lichtomstandigheden fotografeert. Meerdere belichtingen geven je meer flexibiliteit in de post-processing.
Creatief gebruikmaken van lensflare
Tot slot, laten we niet vergeten dat lensflare ook een creatief hulpmiddel kan zijn. Wanneer je het bewust en met controle toepast, kan het je foto’s een unieke sfeer en karakter geven.
Experimenteer met:
- Gedimde flare voor een romantische, dromerige sfeer in portretten
- Dramatische zonnestralen die door bomen schijnen in landschapsfotografie
- Bewust geplaatste lichtlekken om een vintage of filmisch gevoel toe te voegen
- Creatieve compositie waarbij je de lichtbron direct in het frame plaatst voor dramatisch effect
De Nederlandse fotograaf Anton Corbijn is bijvoorbeeld bekend om zijn bewuste gebruik van tegenlicht en flare in zijn iconische portretfotografie. Door de “imperfecties” te omarmen, creëerde hij een herkenbare stijl die wereldwijd gewaardeerd wordt.
Lensflare is als vuur in de keuken van een chef – het kan je maaltijd ruïneren als het buiten controle raakt, maar wanneer je het beheerst, kan het je gerecht naar een hoger niveau tillen.
Heb jij ervaringen met het beheersen van lensflare of juist met het creatief inzetten ervan in je fotografie? Deel je tips en voorbeelden in de reacties hieronder. En als je dit artikel nuttig vond, deel het dan met andere fotografen die ook worstelen met dit fascinerende fenomeen!
Voor mij – Klaas – is fotografie is voor mij geen hobby, maar een tweede natuur.
Al van jongs af aan ben ik gefascineerd door beeld en techniek, en die passie heeft zich ontwikkeld tot een diepgaande expertise in zowel digitale als analoge fotografie. Met mijn Fujifilm T-X5 in de ene hand en mijn vintage Leica M3 in de andere, ben ik voortdurend op zoek naar dat ene perfecte shot – of het nu op straat is, in een studio, of tijdens een gouden uurtje ergens in de bergen.
Mijn kracht ligt in het vertalen van technische kennis naar praktische toepassingen. Ik geloof dat techniek geen doel op zich is, maar een middel om creativiteit te bevrijden. Wanneer je je camera door en door begrijpt – van sluitertijd tot sensordynamiek, van lichtmeting tot kleurprofielen – ontstaat er ruimte voor vrijheid, experiment en echte expressie. Daarom help ik andere fotografen om de techniek te doorgronden, zodat zij zich kunnen focussen op wat echt telt: het verhaal achter het beeld.
Ik deel mijn kennis en ervaring via workshops, tutorials, lezingen en online content. Daarbij richt ik me niet alleen op het *hoe*, maar ook op het *waarom* van fotografie. Waarom kies je voor een bepaalde belichting? Wat doet een specifieke lens met je perspectief? Hoe vertaalt techniek zich naar sfeer, emotie en impact?
Of je nu op zoek bent naar inhoudelijke verdieping, technische bijscholing of creatieve inspiratie: je bent hier aan het juiste adres.
