In 1888 stapte een jonge bankmedewerker zijn baas’ kantoor binnen met een ontslagbrief en een wild idee. George Eastman had zojuist besloten zijn stabiele baan op te geven voor een riskant avontuur: fotografie toegankelijk maken voor iedereen. Wat begon als een hobby in zijn moeders keuken, groeide uit tot een imperium dat meer dan een eeuw lang de fotografiewereld domineerde. Dit is het verhaal van Kodak, een bedrijf dat niet alleen camera’s verkocht, maar herinneringen vastlegde en de manier waarop wij naar de wereld kijken fundamenteel veranderde.
Van keukentafel tot wereldmacht
George Eastman experimenteerde in 1878 urenlang in de keuken van zijn moeder in Rochester, New York. Als 24-jarige bankbediende had hij een nieuwe passie ontdekt: fotografie. Maar het fotografische proces van die tijd was een nachtmerrie. Ik kan me voorstellen hoe frustrerend het moet zijn geweest: een langdurig proces met glazen platen, giftige chemicaliën en een complete donkere kamer die je overal mee naartoe moest slepen. Eastman zag een probleem dat om een oplossing schreeuwde. Hij begon te experimenteren met droge gelatine-emulsies, een techniek die hij had gelezen in Britse fotografietijdschriften. Na drie jaar nachtelijk doorwerken had hij het voor elkaar: een machine die fotografische platen kon coaten met een consistente laag emulsie. In 1881 richtte hij samen met zakenman Henry Strong de Eastman Dry Plate Company op.
De doorbraak kwam in 1885 toen Eastman een flexibele filmrol ontwikkelde. Deze uitvinding betekende het einde van de glazen platen. Eastman’s filmrol was als de uitvinding van het wiel voor de fotografie. Plotseling kon je tientallen foto’s maken zonder een kar vol apparatuur mee te slepen. In 1888 lanceerde Eastman zijn meesterwerk: de Kodak camera. De naam had geen specifieke betekenis – Eastman vond simpelweg dat de letter ‘K’ krachtig klonk. Hij wilde een naam die in elke taal makkelijk uit te spreken was. De camera kostte 25 dollar (ongeveer 750 dollar in huidige waarde) en kwam voorgeladen met film voor 100 opnames.
“You press the button, we do the rest”
Deze slogan uit 1888 vatte perfect samen wat Kodak wilde bereiken: fotografie voor iedereen toegankelijk maken. Je hoefde geen chemicus meer te zijn om foto’s te maken. Na het volschieten van de filmrol stuurde je de complete camera naar Rochester. Daar ontwikkelden ze je foto’s, laadden nieuwe film en stuurden alles terug. Deze service kostte 10 dollar – niet goedkoop, maar het werkte. In 1892 veranderde Eastman de bedrijfsnaam officieel naar Eastman Kodak Company. Het hoofdkantoor bleef in Rochester, waar het uitgroeide tot een industrieel complex van meer dan 1.300 gebouwen. De stad Rochester werd synoniem met Kodak; op het hoogtepunt werkte één op de drie inwoners direct of indirect voor het bedrijf.
De echte revolutie kwam in 1900 met de Brownie camera, geprijsd op slechts één dollar. Nu kon letterlijk iedereen fotograferen. Kinderen kregen Brownies voor hun verjaardag. Families documenteerden hun vakanties. De snapshot was geboren. Historicus Nancy Martha West schrijft in haar boek “Kodak and the Lens of Nostalgia” (2000) hoe Kodak niet alleen camera’s verkocht, maar een compleet cultureel fenomeen creëerde. Het bedrijf richtte zich bewust op vrouwen en kinderen als doelgroep – groepen die tot dan toe werden genegeerd door de fotografische industrie. Advertenties toonden lachende moeders die hun kinderen fotografeerden, met slogans als “Kodak as you go”. Volgens het George Eastman Museum verkocht Kodak in het eerste jaar al 100.000 Brownie camera’s.
Innovaties die de fotografie vormgaven
Kodak’s lijst van uitvindingen leest als een geschiedenis van de moderne fotografie. In 1935 introduceerden ze Kodachrome, de eerste succesvolle kleurenfilm voor consumenten. Mijn collega-fotograaf die zijn hele archief uit de jaren ’60 op Kodachrome schoot, zegt nog steeds: “Die kleuren, die verzadiging… Geen enkele moderne film komt in de buurt van wat Kodachrome deed met een zonsondergang.” In 1963 volgde de Instamatic, een camera die cassettes gebruikte in plaats van losse filmrollen. Meer dan 50 miljoen exemplaren werden verkocht. De Super 8 filmcamera uit 1965 democratiseerde het maken van homevideo’s. In 1975 gebeurde iets opmerkelijks: Kodak-ingenieur Steven Sasson bouwde ’s werelds eerste digitale camera. Het apparaat woog 3,6 kilo en had 23 seconden nodig om één zwart-witfoto van 0,01 megapixel op te slaan op een cassette. Het management zag er geen toekomst in – een beslissing die later fataal zou blijken.
De jaren ’80 en ’90 waren gouden tijden voor Kodak. Het bedrijf domineerde de filmmarkt met een marktaandeel van meer dan 80% in de Verenigde Staten. Producten als Gold, Ektar en T-Max films werden industriestandaarden. Professional fotografen zweerden bij Kodak’s technische films. In 1994 werkte Kodak samen met Apple aan de QuickTake, een van de eerste consumentendigitale camera’s. Ironisch genoeg hielp Kodak dus mee aan de technologie die uiteindelijk hun ondergang zou betekenen. Het bedrijf bleef innoveren: in 1995 lanceerden ze de DC40, hun eerste eigen digitale camera. Maar intern bleef de focus op film liggen. Volgens het boek “Changing Focus: Kodak and the Battle to Save a Great American Company” van Alecia Swasy (2016) waarschuwden verschillende executives voor de digitale revolutie, maar het management wilde de lucratieve filmverkoop niet kannibaliseren.
De keerzijde van succes
Niet alles wat Kodak aanraakte veranderde in goud. Het bedrijf worstelde met verschillende schandalen en controverses. In de jaren ’90 kwam aan het licht dat Kodak jarenlang chemisch afval had gedumpt in Rochester, wat leidde tot een grote milieuschandaal. Het bedrijf moest miljoenen betalen voor de sanering. Een bizarre onthulling kwam in 2012: Kodak had meer dan 30 jaar een werkende kernreactor in hun kelder in Rochester, compleet met verrijkt uranium. Ze gebruikten het voor neutronenfotografie-experimenten, maar hadden verzuimd de lokale autoriteiten volledig te informeren. Volgens lokale berichtgeving wisten zelfs de meeste medewerkers niet van het bestaan af.
De grootste tragedie was echter Kodak’s onvermogen om zich aan te passen aan de digitale revolutie. Terwijl concurrent Fujifilm diversifieerde naar medische beeldvorming en cosmetica, bleef Kodak vasthouden aan hun filmerfgoed. In 2004 stopte Kodak met de productie van dia’s. In 2009 werd Kodachrome stopgezet – een moment dat fotograaf Steve McCurry, bekend van het Afghan Girl portret, vastlegde door de laatste rol ooit geproduceerd te verschieten. Het management probeerde wanhopig nieuwe markten aan te boren. Ze investeerden miljarden in printers om met HP te concurreren. Ze kochten een farmaceutisch bedrijf. Niets werkte. Op 19 januari 2012 vroeg Eastman Kodak Company officieel faillissement aan. Het bedrijf dat ooit 145.000 mensen in dienst had, was gereduceerd tot minder dan 7.000 werknemers.
Wedergeboorte in een nieuwe wereld
Na het faillissement in 2012 reorganiseerde Kodak zich volledig. Het bedrijf verkocht het merendeel van zijn patenten, stopte met de productie van digitale camera’s en richtte zich op commerciële drukoplossingen. Verrassend genoeg maakte film een comeback. In 2017 herintroduceerde Kodak Ektachrome na vijf jaar afwezigheid. Jonge fotografen herontdekken analoge fotografie, en Kodak profiteert daarvan. Het bedrijf produceert nu weer verschillende filmsoorten, waaronder Portra, Tri-X en ColorPlus. Steven Overman, chief marketing officer van Kodak, vertelde in een interview: “We zien een nieuwe generatie die film omarmt om dezelfde reden als hun grootouders – het dwingt je om na te denken over elke opname.”
Vandaag de dag is Kodak een veel kleiner maar gefocuster bedrijf. Het hoofdkantoor staat nog steeds in Rochester, waar ongeveer 4.000 mensen werken. De productlijn omvat:
- Professionele en consumentenfilms voor fotografie
- Bioscoopfilm voor de filmindustrie (nog steeds gebruikt door regisseurs als Christopher Nolan)
- Commerciële druksystemen en software
- Chemicaliën en coatings voor verschillende industrieën
- Licentiedeals voor het gebruik van de Kodak-naam op consumentenproducten
In 2020 kondigde Kodak zelfs aan dat ze zouden gaan werken aan farmaceutische grondstoffen, gesteund door een overheidslening van 765 miljoen dollar. Dit plan werd later controversieel en grotendeels teruggedraaid na beschuldigingen van handel met voorkennis. Het toont echter aan dat Kodak blijft zoeken naar nieuwe markten, ook al zijn ze niet altijd succesvol. Volgens het meest recente jaarverslag draaide Kodak in 2023 een omzet van ongeveer 1,2 miljard dollar – een fractie van de 16 miljard tijdens hun hoogtijdagen, maar stabiel en winstgevend.
De erfenis van een icoon
Het verhaal van Kodak is meer dan een bedrijfsgeschiedenis. Het is het verhaal van hoe fotografie van een elite-hobby transformeerde naar een universeel communicatiemiddel. Elke keer als je een foto deelt op Instagram, sta je in een traditie die Eastman begon met zijn “you press the button” filosofie. Voor meer diepgaande informatie over Kodak’s geschiedenis raad ik deze bronnen aan: “The Rise and Fall of Eastman Kodak” door Blake Morrison biedt een gedetailleerde analyse van de bedrijfsstrategie. Elizabeth Brayer’s biografie “George Eastman: A Biography” geeft inzicht in de man achter het imperium. Voor de technisch geïnteresseerden is “From Dry Plates to Ektachrome” door Mark Osterman een schat aan informatie over Kodak’s innovaties.
Kodak mag dan niet meer de gigant zijn die het ooit was, maar de impact op onze visuele cultuur is onuitwisbaar. Van familiealbums tot maanlanding-foto’s, van Hollywood-blockbusters tot Instagram-filters – overal zie je de vingerafdruk van dit bedrijf uit Rochester. De “Kodak Moment” mag dan een verouderde marketingterm zijn, maar het concept – dat speciale moment vastleggen en delen – is universeler dan ooit. Kodak leerde ons dat fotografie niet draait om technische perfectie maar om het vastleggen van emotie en herinnering. Die les is vandaag, in ons digitale tijdperk vol smartphones en sociale media, relevanter dan ooit tevoren. Wat zijn jouw herinneringen aan Kodak? Heb je nog oude Kodak-foto’s of -camera’s liggen? Deel je verhaal in de reacties hieronder.
Als semi-amateur-fotograaf deelt Thomas (ik dus) graag mijn kennis over alles wat met fotografie te maken heeft. Met mijn trouwe camera verken ik de wereld, van landschappen tot portretten, maar mijn specialiteit ligt bij creatieve lichtopstellingen en storytelling. Wanneer ik niet fotografeer, ben ik te vinden op mijn racefiets, waar ik nieuwe inspiratie opdoe.
Ik wil fotografie toegankelijk maken voor iedereen – of je nu een smartphone gebruikt of professionele apparatuur. Ik geloof dat elk beeld een verhaal vertelt, en ik help je graag om jouw verhaal zo prachtig mogelijk vast te leggen!
