Mijn hart bonkte toen ik de aangetekende brief opende. Een advocatenkantoor eiste 3000 euro voor een straatfoto die ik drie jaar eerder had gemaakt. De vrouw op de foto had zich herkend in een campagne waar mijn beeld voor was gebruikt. Ik had geen model release. Die dag leerde ik een lesje dat ik nooit meer zou vergeten. Sindsdien behandel ik releases met het respect dat ze verdienen. Want geloof me: juridische problemen wil je als fotograaf absoluut vermijden.
Wat is een model release precies?
Een model release is een juridisch document waarin iemand toestemming geeft om zijn of haar beeldmateriaal te gebruiken. Dit contract beschermt jou als fotograaf tegen claims. Tegelijkertijd beschermt het ook de gefotografeerde persoon door duidelijk vast te leggen waarvoor de foto’s gebruikt mogen worden. Het document bevat meestal de namen van beide partijen, de datum, een omschrijving van de fotosessie en het gebruiksdoel. Daarnaast staat erin of er een vergoeding is afgesproken. Zonder zo’n getekende overeenkomst loop je aanzienlijke risico’s, vooral bij commercieel gebruik van je foto’s. In Nederland geldt het portretrecht uit artikel 21 van de Auteurswet. Dit betekent dat je toestemming nodig hebt voor publicatie van herkenbare personen, tenzij er uitzonderingen van toepassing zijn.
Wanneer heb je echt een model release nodig
De vraag wanneer je een model release nodig hebt, is niet altijd eenvoudig te beantwoorden. Voor commercieel gebruik is het antwoord glashelder: altijd. Zodra je foto’s gebruikt voor reclame, marketing of productverkoop, moet je een getekende release hebben. Denk aan stockfotografie, advertenties, verpakkingen of bedrijfswebsites. Ook voor redactioneel gebruik kan een release verstandig zijn, hoewel de wet hier meer ruimte biedt. Bij nieuwsberichtgeving of documentaire fotografie gelden uitzonderingen. Toch adviseer ik om altijd een release te vragen als je de mogelijkheid hebt. Fotograaf Mark Hendriks vertelt hierover: “Ik dacht dat mijn straatfotografie wel onder redactioneel gebruik viel. Tot een galerie mijn werk wilde verkopen. Zonder releases kon ik niets.” Die ervaring herken ik maar al te goed. Beter voorkomen dan genezen.
Het verschil tussen commercieel en redactioneel gebruik
Commercieel gebruik betekent dat je foto’s direct of indirect een product, dienst of merk promoten. Dit omvat advertenties, brochures, websites van bedrijven en social media marketing. Hiervoor is een model release verplicht volgens de Nederlandse wet. Redactioneel gebruik daarentegen dient een informatief of educatief doel. Krantenartikelen, documentaires en nieuwsberichtgeving vallen hieronder. Voor redactioneel gebruik geldt meer vrijheid, maar let op: zodra er een commercieel element bijkomt, verander je van categorie. Een voorbeeld: een foto in een krantenartikel over straatmode is redactioneel. Diezelfde foto op de website van een kledingmerk is commercieel. Het verschil lijkt subtiel maar heeft grote juridische consequenties. Stockfoto-agentschappen zoals Shutterstock weigeren foto’s met herkenbare personen zonder geldige release.
Property releases voor gebouwen en eigendommen
Naast mensen kun je ook toestemming nodig hebben voor gebouwen en eigendommen. Een property release werkt vergelijkbaar als een model release, maar dan voor locaties en objecten. In Nederland heb je voor de meeste gebouwen geen toestemming nodig als je vanaf openbaar terrein fotografeert. Echter, voor commercieel gebruik kan dit anders liggen. Herkenbare gebouwen met een beschermd ontwerp, zoals moderne architectuur, kunnen auteursrechtelijk beschermd zijn. De architect of eigenaar kan dan bezwaar maken tegen commercieel gebruik. Ook bij foto’s gemaakt op privéterrein heb je toestemming nodig van de eigenaar. Denk aan interieurfotografie in iemands huis of foto’s in een bedrijfspand. Sommige bekende gebouwen, zoals het Atomium in Brussel, staan bekend om hun strikte beleid. Voor stockfotografie eisen bureaus vrijwel altijd een property release bij herkenbare locaties.
Hoe maak je een waterdichte release
Een goede release hoeft niet ingewikkeld te zijn, maar moet wel compleet zijn. Ik gebruik altijd een standaardformulier dat ik heb laten controleren door een jurist. Dit bespaart tijd en voorkomt misverstanden. Je release moet minimaal deze elementen bevatten: volledige namen en handtekeningen van beide partijen, de datum van ondertekening, een duidelijke omschrijving van het gebruiksdoel en de duur van de toestemming. Daarnaast vermeld ik altijd of er een vergoeding is afgesproken. Ook bij gratis fotoshoots noteer ik dit expliciet. Voor minderjarigen heb je toestemming nodig van een ouder of voogd. Bewaar releases minimaal zeven jaar, maar ik raad aan ze permanent te archiveren. Digitale versies zijn juridisch geldig, mits goed gedocumenteerd. Websites zoals Easy Release bieden handige apps voor digitale releases ter plekke.
Praktische tips voor het verkrijgen van releases
Het vragen om een handtekening kan ongemakkelijk voelen, vooral bij spontane fotografie. Toch hoeft dit niet moeilijk te zijn. Ik leg altijd uit waarom ik een release nodig heb en wat ermee gebeurt. Transparantie schept vertrouwen. Bij betaalde opdrachten stuur ik de release vooraf op, zodat modellen deze rustig kunnen lezen. Tijdens straatfotografie benader ik mensen achteraf als ik een bijzondere foto heb gemaakt. Mijn ervaring is dat mensen vaak bereid zijn te tekenen als je eerlijk bent over je intenties. Bied aan om een kopie van de foto te sturen. Dit werkt als extra motivatie. Voor grotere producties werk ik met een assistent die de administratie bijhoudt. Zo weet ik zeker dat niemand wordt vergeten. Fotograaf Lisa de Vries deelt haar aanpak: “Ik behandel releases als onderdeel van mijn professionaliteit. Net zoals ik mijn camera verzorg, verzorg ik mijn juridische basis.” Die instelling heeft mij veel gedoe bespaard.
Wat als je geen release kunt krijgen
Soms is het onmogelijk om een release te verkrijgen. Bij grote menigtes, historische foto’s of spontane momenten lukt het niet altijd. In zulke gevallen moet je de risico’s afwegen. Voor persoonlijk werk of redactionele publicaties kun je soms zonder release werken. Let dan wel op dat personen niet het hoofdonderwerp zijn. Maak mensen onherkenbaar door gezichten te blurren of van achteren te fotograferen. Dit vermindert het risico aanzienlijk. Voor commercieel gebruik is dit echter geen oplossing. Stockfoto-bureaus accepteren geen foto’s met herkenbare personen zonder release, hoe vaag ook. Een alternatief is werken met professionele modellen die gewend zijn aan releases. Veel modellen hebben zelfs standaard releases die ze meebrengen. Volgens informatie van het Juridisch Loket kun je bij twijfel altijd juridisch advies inwinnen over specifieke situaties. Die investering kan je later veel geld en zorgen besparen.
Mijn checklist voor elke fotosessie
Na mijn dure les heb ik een systeem ontwikkeld dat ik bij elke sessie volg. Deze checklist heeft mij sindsdien uit de problemen gehouden:
- Print voldoende releases uit of zorg voor een digitale app
- Bespreek het gebruiksdoel vooraf met alle betrokkenen
- Laat releases direct na de shoot tekenen, niet later
- Maak een foto van het getekende document als backup
- Bewaar releases georganiseerd per project of datum
- Noteer bij twijfelgevallen extra informatie over de context
- Controleer bij locatiefotografie of je een property release nodig hebt
- Vraag bij minderjarigen altijd toestemming van de ouders
Deze simpele stappen kosten misschien tien minuten extra tijd, maar hebben mij al talloze keren beschermd. Inmiddels is het een automatisme geworden. Mijn modellen waarderen de professionaliteit en ik slaap een stuk beter. Want eerlijk gezegd: die aangetekende brief wil ik nooit meer ontvangen. Hoe ga jij om met releases bij jouw fotografie? Deel je ervaringen in de reacties hieronder.
Leuk dat je mijn artikel gelezen hebt. Ik ben Floris en met mijn trouwe Nikon Z7 II trek ik erop uit om de wereld vast te leggen. In de weekenden wandel ik regelmatig en uiteraard gaat de camera mee. Mijn specialiteit? Dat is best lastig. Als ik een ding zou moeten noemen dan is het minimalistische natuurfotografie die de essentie van een landschap vangt. Maar ik houd ook veel van het fotograferen van mensen ‘in het wild’.
Ik wil graag fotografie toegankelijk maken voor iedereen. Ik geloof dat iedereen een verhaal kan vertellen door fotografie – ik help je alleen de juiste knoppen te vinden om dat verhaal echt tot leven te brengen! Vind je mijn verhaal leerzaam, laat het me weten!