Vorige week fotografeerde ik een vlieg op mijn keukentafel. Niet zomaar een foto, maar zo dichtbij dat ik de afzonderlijke facetten van zijn ogen kon tellen. Duizenden kleine zeshoekjes vormden samen een perfect mozaïek. Dit soort details zie je alleen met extreme close-up technieken. En het mooiste? Je hebt geen dure uitrusting nodig om zulke beelden te maken.
Wat zijn extreme close-ups precies
Een extreme close-up gaat verder dan een normale macrofoto. We praten hier over vergrotingen van minimaal 5:1, waarbij het onderwerp vijf keer groter op je sensor verschijnt dan in werkelijkheid. Bij standaard macrofotografie werk je meestal met een vergroting van 1:1. Een insect van 10 millimeter wordt dan ook 10 millimeter groot afgebeeld op je sensor. Bij extreme close-ups wordt datzelfde insect 50 millimeter of groter op je sensor. Plotseling zie je structuren die met het blote oog onzichtbaar blijven.
De technische uitdaging zit hem in de extreem kleine scherptediepte. Bij een vergroting van 5:1 en een diafragma van f/8 heb je slechts 0,2 millimeter scherptediepte. Dat is dunner dan een mensenhaar. Daarom stapelen veel fotografen meerdere opnames met verschillende scherpstelpunten. Deze techniek heet focus stacking en levert haarscherpe beelden op van voor tot achter.
Scherptediepte berekenen
Essentiële uitrusting voor extreme vergrotingen
Mijn favoriete opstelling bestaat uit een normale 50mm lens die ik omgekeerd op mijn camera monteer met een reverse ring adapter. Deze simpele ring van ongeveer 20 euro transformeert je standaardlens in een krachtige macrolens. De vergroting bereken je door de brandpuntsafstand van je cameralens te delen door die van de omgekeerde lens. Met een 200mm lens op je camera en een omgekeerde 50mm lens krijg je dus een vergroting van 4:1.
Voor nog extremere vergrotingen gebruik ik tussenringen. Elke 10 millimeter extra afstand tussen lens en sensor verhoogt je vergroting met ongeveer 0,2x bij een 50mm lens. Stapel je drie ringen van 10mm, dan voeg je 0,6x vergroting toe aan je opstelling. De formule hiervoor is: extra vergroting = lengte tussenringen / brandpuntsafstand lens.
Een stevige tafelstatief maakt het verschil tussen scherpe en bewogen opnames. Ik werk graag met een focusing rail waarop ik mijn camera monteer. Hiermee verschuif ik de hele camera in stappen van 0,1 millimeter. Veel nauwkeuriger dan het verdraaien van de scherpstelring. Bovendien voorkom je dat je per ongeluk je compositie verandert tijdens het scherpstellen.
Licht maken voor miniatuurwerelden
Verlichting wordt lastiger naarmate je dichterbij komt. Je lens blokkeert het natuurlijke licht en werpt schaduwen op je onderwerp. Mijn oplossing? Een ringlamp of twee kleine LED-panelen aan weerszijden van mijn lens. Het voordeel van LED’s is dat je direct ziet wat je doet. Geen verrassingen achteraf zoals bij flitsers.
Voor zachter licht gebruik ik melkglas of bakpapier als diffuser. Plaats deze tussen je lichtbron en het onderwerp. De afstand bepaalt hoe zacht je licht wordt. Hoe verder weg, hoe zachter de schaduwen. Bij levende insecten werk ik met lagere lichtintensiteit om ze niet op te schrikken. Een ISO van 800 of 1600 is dan geen probleem. Moderne camera’s produceren prima resultaten bij deze waardes.
Scherptediepte beheersen met focus stacking
Focus stacking is onmisbaar bij extreme close-ups. Ik maak meestal tussen de 30 en 50 opnames met telkens een iets ander scherpstelpunt. Begin bij het dichtstbijzijnde punt van je onderwerp en werk naar achteren. Verschuif je camera steeds 0,1 tot 0,2 millimeter met je focusing rail. Software zoals Helicon Focus of Zerene Stacker combineert alle scherpe delen tot één beeld.
Het juiste diafragma kiezen vraagt om experimenteren. Te ver open (f/2.8) geeft te weinig scherptediepte per opname. Te ver dicht (f/16) introduceert diffractie waardoor je beeld minder scherp wordt. Ik werk meestal rond f/8 voor de beste balans. Bij extreme vergrotingen boven 5:1 ga ik soms naar f/5.6 om diffractie te vermijden.
Praktische tips voor stabiele opnames
Trillingen zijn je grootste vijand. Zelfs de spiegel die opklapt veroorzaakt beweging. Daarom gebruik ik altijd de spiegelopklapfunctie van mijn camera. De spiegel gaat eerst omhoog, na twee seconden maakt de camera pas de foto. Ook de zelfontspanner op twee seconden helpt. Je drukt af en haalt je handen van de camera voordat de opname begint.
Wind is een nachtmerrie bij het fotograferen van bloemen of insecten buiten. Een kartonnen windscherm rondom je opstelling helpt enorm. Ik knip een oude verhuisdoos open en zet die als een soort studio rondom mijn onderwerp. Voor binnen werk ik graag op een trillingsdempende mat. Een oude yogamat onder je statief absorbeert vibraties van langslopende mensen of het verkeer buiten.
Creatieve mogelijkheden met waterdruppels
Waterdruppels op bloemen of insecten creëren fascinerende effecten. Elke druppel werkt als een kleine lens die het achterliggende beeld omkeert. Sproei wat water met een plantenspuit voor natuurlijke druppels. Voor perfecte ronde druppels meng je een klein beetje glycerine door het water. Dit verhoogt de oppervlaktespanning.
Experimenteer met gekleurd licht in de achtergrond. Plaats een rood vel papier achter een druppel en je krijgt rode reflecties in het water. Beweeg het papier en zie hoe de kleuren veranderen. Met deze techniek maak je abstracte kunstwerken van simpele waterdruppels op een grasspriet.
Van pixels naar prints
Extreme close-ups komen het best tot hun recht als grote afdruk. De details die je vastlegt verdienen het om groot getoond te worden. Voor optimale scherpte exporteer ik mijn bestanden op de exacte pixels van de gewenste print. Een afdruk van 60x40cm op 300dpi vraagt om 7087×4724 pixels. In Photoshop gebruik ik dan Unsharp Mask met een radius van 0,3 pixels en een amount van 80% voor die laatste bit scherpte.
Het papier maakt ook verschil. Glanzend papier toont de meeste details maar geeft reflecties. Mat papier elimineert reflecties maar verliest wat contrast. Mijn favoriet is semi-gloss, het beste van beide werelden. Test verschillende papiersoorten met dezelfde afbeelding. Vraag je printservice om proefstrookjes voordat je de grote afdruk bestelt.
Welke verborgen werelden ga jij ontdekken met extreme close-up technieken? Deel je ervaringen en resultaten in de reacties. Ik ben benieuwd naar jullie ontdekkingen in het mininatuurrijk om ons heen.
Leuk dat je mijn artikel gelezen hebt. Ik ben Floris en met mijn trouwe Nikon Z7 II trek ik erop uit om de wereld vast te leggen. In de weekenden wandel ik regelmatig en uiteraard gaat de camera mee. Mijn specialiteit? Dat is best lastig. Als ik een ding zou moeten noemen dan is het minimalistische natuurfotografie die de essentie van een landschap vangt. Maar ik houd ook veel van het fotograferen van mensen ‘in het wild’.
Ik wil graag fotografie toegankelijk maken voor iedereen. Ik geloof dat iedereen een verhaal kan vertellen door fotografie – ik help je alleen de juiste knoppen te vinden om dat verhaal echt tot leven te brengen! Vind je mijn verhaal leerzaam, laat het me weten!
