Scherpe foto’s zijn niet altijd de beste foto’s. Deze uitspraak klinkt misschien vreemd, maar ik heb door de jaren heen geleerd dat bewuste onscherpte je beelden krachtiger kan maken. Zachte focus en selectieve onscherpte zijn technische hulpmiddelen die focus, emotie en sfeer toevoegen aan je werk.
Waarom onscherpte werkt
Ons brein interpreteert onscherpte als diepte, beweging of dromerigheid. Dit psychologische effect gebruik ik in portretfotografie. Een scherp oog met een zachte achtergrond trekt direct de aandacht. Het menselijk oog zoekt automatisch naar het scherpste punt in een beeld. Door selectief scherp te stellen, stuur je dus letterlijk de blik van je kijker.
De techniek van selectieve scherpte heet officieel “depth of field” (scherptediepte). Dit fotografische principe bepaalt welk deel van je foto scherp is. Een groot diafragma (klein f-getal zoals f/1.4 –> f/5.6) geeft weinig scherptediepte, dus er is relatief weinig beeld scherp. Een klein diafragma (groot f-getal zoals f/16) zorgt voor meer scherpte door het hele beeld.
Bokeh als creatief element
Bokeh is de Japanse term voor de kwaliteit van onscherpte in een foto. Goede bokeh heeft zachte, ronde lichtpunten zonder harde randen. Ik test nieuwe lenzen altijd op hun bokeh-kwaliteit door lichtbronnen op de achtergrond te fotograferen. Een 85mm f/1.4 portretlens geeft bijvoorbeeld prachtige ronde bokeh-ballen. Een goedkopere 50mm f/1.8 toont vaak zeshoekige vormen door de diafragmalamellen.
De afstand tussen camera, onderwerp en achtergrond beïnvloedt de mate van onscherpte. Hoe verder de achtergrond van je onderwerp staat, hoe onscherper deze wordt. Ik plaats mijn portretmodellen daarom minimaal twee meter voor de achtergrond. Bij macrofotografie werk ik met nog extremere verhoudingen. Een bloem op 10 centimeter afstand met de achtergrond op 50 centimeter geeft al volledig vervaagde achtergronden.
Bewegingsonscherpte voor dynamiek
Bewegingsonscherpte ontstaat door een langere sluitertijd. Deze techniek gebruik ik voor het vastleggen van snelheid en energie. Bij sportfotografie pan ik mee met bijvoorbeeld een voetballer op 1/30 seconde. Het resultaat: een scherpe sporter tegen een gestreepte achtergrond. Deze “panning” techniek vraagt oefening maar levert spectaculaire resultaten op.
Voor watervallen gebruik ik neutrale dichtheidsfilters (ND-filters) om overdag lange sluitertijden mogelijk te maken. Een 10-stops ND-filter vermindert het licht met factor 1000. Hierdoor kan ik op klaarlichte dag belichtingen van 30 seconden maken. Het stromende water wordt een zachte, melkachtige massa terwijl de rotsen scherp blijven. Zorg wel voor een statief.
Praktische instellingen voor bewegingsonscherpte
Mijn standaardinstellingen voor verschillende situaties zijn:
- rennende mensen 1/15 seconde,
- fietsers 1/30 seconde,
- auto’s 1/60 seconde.
- abstract werk met lichtstrepen 2-4 seconden.
Een statief is essentieel voor deze techniek. Zonder stabiele basis wordt het hele beeld onscherp in plaats van alleen je bewegende onderwerp.
Lensbaby en tilt-shift effecten
Speciale lenzen zoals Lensbaby’s geven creatieve onscherpte-effecten. Deze lenzen hebben een flexibel element waarmee je het scherpstelvlak kantelt. Het resultaat lijkt op miniatuurfotografie of dromerige portretten met één scherp oog.
Tilt-shift lenzen zijn professionelere (en duurdere) alternatieven. Deze architectuurlenzen corrigeren perspectief maar creëren ook selectieve scherpte-effecten. Door het kantelen van het lenselement krijg je een diagonaal scherpstelvlak. Landschappen lijken hierdoor op miniatuurwerelden. Een 24mm tilt-shift lens kost ongeveer 2000 euro maar de effecten zijn uniek.
Zachte focus filters
Vroeger gebruikten portretfotografen panty’s over hun lens voor zachte effecten. Tegenwoordig zijn er professionele soft-focus filters. Deze filters verspreiden het licht subtiel zonder details te verliezen. Ik gebruik een Tiffen Pro-Mist filter voor glamourfotografie. De huidtextuur blijft zichtbaar maar oneffenheden verdwijnen.
Digitale nabewerkingstechnieken bieden meer controle dan filters. In Photoshop gebruik ik de Orton-techniek: dupliceer de laag, pas Gaussian Blur toe, zet de laagmodus op Screen en verlaag de dekking naar 30%. Dit geeft een zachte gloed zonder verlies van scherpte in belangrijke delen.
Het verschil tussen onscherp en soft-focus
Onscherpte verwijdert details volledig. Soft-focus behoudt details maar voegt een zachte gloed toe. Bij portretfotografie gebruik ik soft-focus voor een dromerig effect met behoud van oogscherpte. Pure onscherpte reserveer ik voor achtergronden of abstracte beelden waar vorm belangrijker is dan detail.
Creatieve toepassingen
Intentionele camerabewegingen (ICM) zijn mijn favoriete experimenteertechniek. Door de camera tijdens een lange belichting te bewegen, creëer je abstracte kunstwerken. Verticale bewegingen in een bos geven schilderachtige bomenstrepen. Roterende bewegingen rond lichtbronnen produceren spiraalvormige patronen. Mijn succespercentage ligt rond de 5%, maar die ene geslaagde opname maakt alles goed.
Double exposure (dubbelbelichting) combineert twee beelden met verschillende scherpte. Ik fotografeer eerst een scherp portret, dan een onscherpe textuur zoals bladeren. De camera combineert beide opnamen tot één dromerig beeld. Moderne camera’s hebben ingebouwde dubbelbelichtingsfuncties die het proces vereenvoudigen.
Voor abstracte stadsfotografie gebruik ik opzettelijke onscherpte om vormen en kleuren te benadrukken. Neonreclames worden kleurrijke vlekken. Verkeerslichten transformeren tot gloeiende bollen. Deze techniek werkt het beste tijdens het blauwe uur wanneer kunstlicht en daglicht in balans zijn.
Wanneer gebruik je welke techniek
Selectieve scherpte werkt uitstekend voor portretten, macro en wildlife. De techniek isoleert je onderwerp van afleidende achtergronden. Bewegingsonscherpte past bij sport, water en verkeer waar je dynamiek wilt tonen. Zachte focus gebruik ik voor romantische portretten en dromerige landschappen.
De context bepaalt welke techniek geschikt is. Een zakelijk portret vraagt om traditionele scherpte. Een kunstzinnig project biedt ruimte voor experimenten. Ik maak altijd eerst een scherpe “veilige” opname voordat ik ga experimenteren. Klanten waarderen keuzemogelijkheden.
Technische perfectie is niet altijd het doel. Sommige van mijn meest gewaardeerde foto’s zijn technisch “mislukt” maar emotioneel geslaagd. Een bewogen straatfoto kan meer verhaal vertellen dan een haarscherp beeld. Durf te experimenteren met deze technieken. Deel je resultaten en ervaringen in de reacties. Welke onscherpte-techniek spreekt jou het meest aan?
Leuk dat je mijn artikel gelezen hebt. Ik ben Floris en met mijn trouwe Nikon Z7 II trek ik erop uit om de wereld vast te leggen. In de weekenden wandel ik regelmatig en uiteraard gaat de camera mee. Mijn specialiteit? Dat is best lastig. Als ik een ding zou moeten noemen dan is het minimalistische natuurfotografie die de essentie van een landschap vangt. Maar ik houd ook veel van het fotograferen van mensen ‘in het wild’.
Ik wil graag fotografie toegankelijk maken voor iedereen. Ik geloof dat iedereen een verhaal kan vertellen door fotografie – ik help je alleen de juiste knoppen te vinden om dat verhaal echt tot leven te brengen! Vind je mijn verhaal leerzaam, laat het me weten!
