De essentie van bokeh begrepen
Bokeh, afkomstig van het Japanse woord ‘boke’ (ボケ), verwijst naar de esthetische kwaliteit van de onscherpte in delen van een foto die buiten de scherptediepte vallen. Bij portretfotografie is bokeh niet zomaar een technisch aspect, maar een essentieel creatief gereedschap dat je onderwerp kan laten schitteren. Het creëert een visuele afscheiding tussen je model en de achtergrond, waardoor alle aandacht naar het onderwerp gaat. Veel fotografen streven naar dat romige, zachte bokeh-effect, maar de subtiliteiten ervan zijn niet altijd eenvoudig te beheersen. De vorm, intensiteit en kwaliteit van bokeh worden beïnvloed door verschillende factoren: je objectief, diafragma-instellingen, de afstand tussen camera, onderwerp en achtergrond, en zelfs de lichtomstandigheden. Door deze elementen doelbewust te manipuleren, krijg je controle over het eindresultaat.
Het ideale objectief kiezen
De lens die je gebruikt heeft waarschijnlijk de grootste invloed op de bokeh-kwaliteit. Doorgaans leveren prime lenzen met grote maximale diafragma’s (zoals f/1.4, f/1.8 of f/2.8) de meest aantrekkelijke resultaten. Telelenzen in het bereik van 85-135mm zijn bijzonder geliefd voor portretfotografie vanwege hun capaciteit om achtergronden mooi te vervagen. De constructie van de lens, vooral het aantal diafragmabladen en hun vorm, bepaalt de vorm van de bokeh-cirkels. Objectieven met meer afgeronde diafragmabladen produceren doorgaans rondere, esthetisch meer aangename bokeh-vormen. Let bij de aanschaf van een objectief specifiek op deze eigenschappen als je bokeh-kwaliteit prioriteit geeft. Sommige lenzen, zoals de 85mm f/1.4 varianten van verschillende fabrikanten, zijn beroemd geworden juist vanwege hun uitzonderlijke bokeh-kwaliteiten, niet alleen vanwege hun scherpte.
Diafragma-instellingen optimaliseren
Het diafragma beïnvloedt niet alleen de hoeveelheid licht die binnenkomt, maar ook de scherptediepte en daarmee de intensiteit van het bokeh-effect. Een groter diafragma (kleiner f-getal zoals f/1.4) produceert een ondiepere scherptediepte en daarmee meer uitgesproken bokeh. Toch betekent dit niet automatisch dat je altijd met het grootst mogelijke diafragma moet fotograferen. Bij extreme diafragmawaarden kunnen lenzen optische imperfecties vertonen die de bokeh-kwaliteit beïnvloeden. Experimenteer met verschillende instellingen tussen maximale opening en ongeveer drie stops daaronder om te ontdekken waar je lens optimaal presteert. Ook beïnvloedt het diafragma de vorm van de lichtpuntjes in je bokeh – bij kleinere diafragma’s (grotere f-getallen) wordt de vorm van de diafragmaopening duidelijker zichtbaar in deze lichtpuntjes.
Achtergrond en afstand managen
De keuze van je achtergrond en de positionering van je onderwerp zijn cruciale factoren voor indrukwekkend bokeh. Zoek naar achtergronden met verspreide lichtpunten of interessante kleurpatronen – deze transformeren in prachtige bokeh-elementen. Stadslichten, zonlicht door bladeren of feestverlichting werken uitstekend. De relatieve afstanden tussen camera, onderwerp en achtergrond volgen een belangrijke vuistregel: hoe groter de afstand tussen je onderwerp en de achtergrond, hoe zachter en onscherper de achtergrond wordt. Tegelijkertijd geldt: hoe dichter je bij je onderwerp staat, hoe onscherper de achtergrond relatief wordt. Deze relaties zijn mathematisch te verklaren door de principes van optische fysica, maar in de praktijk hoef je alleen te onthouden dat je je onderwerp zo mogelijk meters voor de achtergrond plaatst.
Lichtomstandigheden optimaliseren
De lichtomstandigheden beïnvloeden substantieel het bokeh-effect dat je kunt bereiken. Contrastrijk licht met heldere puntjes of vlekken in de achtergrond levert de meest opvallende bokeh-resultaten. Fotografeer vroeg in de ochtend of tijdens het ‘gouden uur’ laat in de middag wanneer het zonlicht door de bomen schijnt, of wacht tot de avond wanneer stadslichten fonkelen. In gecontroleerde studio-omgevingen kun je zelf lichtbronnen in de achtergrond plaatsen om specifieke bokeh-patronen te creëren. Een interessante techniek is het gebruik van gekleurde gels op achtergrondverlichting om gekleurde bokeh-effecten te produceren. Experimenteer met het plaatsen van reflecterende materialen (zoals aluminiumfolie of spiegels) in de achtergrond om unieke lichtpatronen te creëren die transformeren in bijzondere bokeh-vormen.
Creatieve bokeh-vormen maken
Voor wie wil experimenteren met onconventionele bokeh-vormen zijn er diverse creatieve technieken beschikbaar. De eenvoudigste is het maken van een ‘bokeh-masker’: knip een vorm (zoals een hart, ster of driehoek) uit een stuk zwart karton en plaats dit voor je objectief. Hierdoor nemen de onscherpe lichtpunten in je achtergrond dezelfde vorm aan als je uitsnede. Deze techniek werkt het beste bij grotere diafragma’s en vereist wat experimenteren met de grootte van je uitknipsel. Voor meer geavanceerde resultaten zijn er commerciële ‘bokeh-masters’ verkrijgbaar, speciale accessoires die je op je objectief bevestigt. Je kunt ook experimenteren met voorwerpen zoals kristallen, glazen prisma’s of zelfs transparante plastic verpakkingen voor je lens om fascinerende lichtverspreidingseffecten te creëren.
Technische bokeh-berekeningen
Voor wie technisch inzicht wil verkrijgen in bokeh, kan de ‘circle of confusion’ (CoC) berekening helpen. De diameter van een bokeh-cirkel kan ruwweg worden berekend met de formule: bokeh-diameter ≈ (brandpuntsafstand / diafragma) × ((afstand tot achtergrond – scherpte-afstand) / afstand tot achtergrond). Bij een 85mm lens op f/1.8, met een onderwerp op 2 meter en een achtergrond op 10 meter, wordt de berekening: (85 / 1.8) × ((10 – 2) / 10) = 47.2 × 0.8 = ongeveer 37.8mm in het beeldvlak. Dit verklaart waarom langere brandpuntsafstanden en grotere diafragma’s (kleinere f-getallen) leiden tot groter, opvallender bokeh. De werkelijke visuele impact wordt nog beïnvloed door sensorformaat en lenskwaliteit, maar deze basisprincipes helpen je betere creatieve beslissingen te nemen tijdens het fotograferen.
Bokeh in verschillende portretstijlen
Bokeh kan op verschillende manieren worden toegepast afhankelijk van je portretstijl. Bij close-up portretten kan minimalistisch bokeh de expressie en emotie in de ogen benadrukken, terwijl bij omgevingsportretten gedeeltelijke scherpte in de achtergrond context toevoegt zonder af te leiden. Environmental portraits kunnen profiteren van selectieve focus waarbij bepaalde achtergronddetails herkenbaar blijven terwijl andere vervagen. Voor dramatische portretten kun je experimenteren met ‘foreground bokeh’, waarbij onscherpe elementen voor je onderwerp een gelaagd effect creëren. Dit vereist dat je objecten plaatst tussen camera en model. Je kunt ook ‘double exposure’ technieken toepassen, waarbij je een scherp portret combineert met een volledig onscherpe opname van lichtpunten, wat resulteert in een dromerig effect.
Praktische oefeningen om je bokeh te verbeteren
Ontwikkel je bokeh-vaardigheden door gericht te oefenen. Begin met een eenvoudige opstelling: plaats je model minimaal 3 meter voor een achtergrond met lichtpunten (kerstlichtjes werken perfect), gebruik je langste lens met het grootste diafragma, en experimenteer met verschillende afstanden tussen jou, het model en de achtergrond. Maak systematisch aantekeningen bij elke opname. Probeer vervolgens dezelfde opstelling bij verschillende diafragmawaarden om te zien hoe dit de bokeh-kwaliteit beïnvloedt. Een andere nuttige oefening is het fotograferen van hetzelfde portret met verschillende objectieven om hun bokeh-karakteristieken te vergelijken. Je kunt ook experimenteren met het plaatsen van gekleurde objecten in de achtergrond die transformeren in zachte, kleurrijke bokeh-vlekken. Deze praktische ervaring zal je veel meer leren dan alleen theoretische kennis.
Welke creatieve bokeh-technieken gebruik jij in je portretfotografie? Deel je ervaringen, successen en uitdagingen in de commentaren hieronder. Heb je specifieke vragen over bokeh-optimalisatie voor bepaalde opnamesituaties? Laat het ons weten!
Jeroen hier! Met meer dan 20 jaar ervaring in fotografie combineer ik een passie voor het maken van sprekende beelden met een diepgaande interesse in de technische kant van digitale fotografie. Mijn fotografiereis begon met een Nikon D50 spiegelreflexcamera, aangeschaft rond de geboorte van mijn zoon, en sindsdien is mijn liefde voor het vak alleen maar gegroeid. Tegenwoordig werk ik vooral met mijn Fujifilm X-T50 systeemcamera, waarmee ik zowel creatief als technisch mijn grenzen blijf verleggen.
Naast mijn praktijkervaring ben ik ook actief als schrijver over fotografie. Ik leg complexe concepten graag helder uit en help anderen om hun vaardigheden te verbeteren – of het nu gaat om beginners die net starten, of gevorderden die meer uit hun apparatuur willen halen. Mijn missie is om kennis te delen, mensen te inspireren en samen het vak naar een hoger niveau te tillen.
